وقف در منظر آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم السلام

یکی از مباحثی که در موضوع وقف برای بنده زمانی که در مراسمات و در مباحث مختلف اسم وقف را می شنیدیم خیلی جالب بود، موقوفاتی بود که اهل بیت خودشان وقف کرده اند. معمولا این وقف نامه هایی که اهل بیت نوشته اند یک رنگ و بوی دیگری دارد. اگر ما اسم و ساختار وقف را در بیان اهل بیت ببینیم یک مقداری برای ما فرق می کند. من در اول صحبت می خواهم چند تا موقوفه از اهل بیت بخوانم. موقوفاتی که خود اهل بیت وقف کرده اند. بعضی از موقوفات این گونه هست که این ها برای اهل بیت وقف شده است، مثلا برای آستان قدس رضوی و برای امام رضا وقف شده شده است. برای امیرالمومنین وقف شده است. منظور ما آن موقوفاتی هست که خود اهل بیت وقف کرده اند. انشاء الله بعد از آن به تبیین و جایگاه وقف و روایاتی که به اهمیت وقف اشاره دارد، می پردازیم.

در اول صحبت به موقوفاتی که حضرت علی (ع) و حضرت زهرا وقف کرده اند اشاره می کنم. من وقف نامه های این موقوفات را آماده کردم که برای بزرگواران بخوانم. برای خودم خیلی جالب بود و خیلی بیشتر از هر چیزی من را به سمت وقف کردن دعوت کرد. می خواهم متن وقف نامه یکی از موقوفاتی که امیرالمومنین وقف کردند را برایتان بخوانم؛ “علی بنده خدا امیرالمومنین مزرعه ی ابی نیذر و بقی بقه را برای نیازمندان مدینه و کسانی که در راه مانده اند به عنوان صدقه قرار داد تا خداوند فردای قیامت چهره او را به آتش جهنم نسوزاند لذا این ها قابل بخشش و خرید و فروش نمی باشد تا زمانی که به دست خدای متعال به عنوان ارث نهایی برسد”

این که امیرالمومنین هم به فکر آتش جهنم هست و برای رهایی از آتش جهنم وقف می کند. ما موقوفات خیلی زیادی در مورد امیرالمومنین داریم؛ مثلا هفتاد حفره چاه، که خودشان این ها رو حفر کردند، بلافاصله که بالا امدند وقف نامه آن را نوشتند یعنی در اوج سختی و خستگی وقف نامه آن را نوشتند. همه ی موقوفات با تاریخ عنوان شده است. مثلا امیرالمومنین این وقف را انجام داده اند یا مثلا پیامبر در جنگ احد این وقف رو انجام داد.

یک نمونه دیگر، موقوفه ای از حضرت زهرا سلام الله علیها است که در روایت امام باقر به آن اشاره شده است. که حضرت زهرا این چنین وقف کردند:  “به نام خداوند بخشاینده بخشایشگر، این همان چیزی است که فاطمه بنت محمد به آن وصیت نموده ایشان وصیت کرد که اداره باغ های هفت گانه (اسم باغ ها آمده است) بر عهده علی فرزند ابوطالب باشد هر وقت از دنیا رفت بر عهده حسن و بعد از ایشان بر عهده حسین و پس از ایشان بر عهده فرزندان بزرگ من باشد، خداوند بر این وصیت شاهد است و مقداد بن اسود کندی و زبیر بن عوام را بر این وقف شاهد قرار می دهم.”

پس یکی از آداب وقف این است که وقتی وقف کنیم چند شاهد هم برای وقف قرار بدهیم.

یک موقوفه ی جالب دیگر از امام صادق (ع) داریم که ایشان در وصیت نامه خودشان این طور نوشتند که هفت سال برای ایشان نوحه سرایی کنند و برای مراسم هر سال اموالی را وقف کردند این موضوع آن قدر مهم بوده است که اهل بیت برای عزاداری خودشان هم موقوفه قرار داده اند.  یک قسمتی، یک زمینی، یک مالی را برای این مسئله قرار می دادند.

در آخر یک موقوفه از امام کاظم (ع) برای بزرگواران می خوانم که این هم جالب است که ایشان می فرمایند: یک زمین در فلان منطقه با فلان جغرافیا که درخت خرما دارد؛ اصل زمین هست قنات آن، آب آن، آسیاب آن، حریم آن، حق شرب و هر حقی که در جلو، پشت، پستی و بلندی، طول و عرض این ملک هست، میدان جلوی آن، نهرهای بزرگ و کوچک آن، قسمت های آباد و بایر آن را وقف کرده اند. همه قسمت ها را جزء به جزء نام برده اند که بعدا کسی نگوید منظور امام این قسمت نبوده است. این ها را امام وقف می کنند و می فرمایند درآمد حاصل از آن را،  بعد از کم کردن مخارج و نیازمندی های مزرعه و کسر سی عدد نخل خرما برای نیازمندان، در بین اولاد خودم باشد. این وقف اولاد است که انشاء الله مفصل به آن می پردازیم.

اینکه ما می خواهیم وقف بکنیم این گونه نیست که حتما این ملک خودمان، زمین خودمان را وقف کنیم و بدهیم تا به دیگری برسد. اینطور نیست؛ شما می توانید وقف بکنید که به فرزندانت برسد. فقط فرق آن با ارث چیست؟ این است که فرزند نمی تواند این را بفروشد فقط می تواند از منافع آن مال استفاده کند که این ثمرات خیلی زیادی دارد. بزرگان ما خیلی از این مورد استفاده می کردند. بعضی از وقف کنندگان در این مورد، نیتشان این بود که اولا فرزندانشان توانایی مالی داشته باشند، و دوم این که به اصلاح “دست بده” داشته باشند؛ این نمی شود که ما به فرزندانمان بگوییم پسرم اهل صدقه باش؛ او چطور اهل صدقه باشد؟ یک چیزی بگذار تا این فرزند اهل صدقه دادن بشود. این موقوفه می تواند باشد، این وقف اولاد می تواند باشد که جا داره مفصلا به وقف اولاد بپردازیم.

امام کاظم (ع) در این وقف نامه فرمودند: در بین اولاد موسی برای پسر ها دو برابر سهم دخترها تقسیم بشود و به فرزندان ایشان؛ که حدود چهل فرزند برای امام کاظم نقل شده است که عنوان می کنند به کل این فرزندان این موقوفات برسد.

در تبیین جایگاه وقف، خدمت بزرگواران هستیم و این که چه مباحثی می تواند با وقف ارتباط داشته باشد را خدمتتان می گوییم. یکی از چیزهایی که متاسفانه یا خوشبختانه در جامعه ما خیلی گسترش پیدا کرده است که البته خوشبختانه است، مسئله صدقه است؛ کمیته امداد و سازمان های مختلف در خصوص جایگاه صدقه و اهمیت آن در رفع بلا، نحوه خرج کردن آن و بقیه موارد صحبت کرده اند و همه این ها را مشخص کرده اند، ولی متاسفانه به این خیلی پرداخته نشده است که طبق آیات قرآن و روایات، برترین صدقات، “صدقات جاریه” است. برای مثال، یک فقیر از جلوی ما رد می شود ما یک پولی به او می دهیم، این صدقه جاریه نیست. درست است که یک نیازی را از یک بنده مومنی را برطرف کردید، خیلی هم خوب است، این موارد هم باید باشد، این طور نیست ما بگوییم این اشتباه است. نه این باید باشد، نیاز برادر مومن خودت را برطرف کنید این صدقه است؛ ولی آن چیزی که ما در فرهنگ روایی می بینیم و خیلی به آن اشاره شده است، صدقه جاریه است. که این صدقه جاریه همین وقف است. یعنی در صدقه جاریه شما فقط نیاز یک نفر را برطرف نمی کنید بلکه نیاز چندین نفر را برطرف می کنید. در برهه و زمان خاصی نیازی را برطرف نمی کنید بلکه در کل زمان ها. این صدقه ای که می دهید فقط برای زمانی که خودتان هستید نیست، ادامه دار است. الان نرم افزارهایی آمده مثل نرم افزار رضوان، نرم افزارحرم امام رضا، که مثلا من روزانه ده هزار تومن صدقه بدهم، این صدقه جاریه نیست.

وقتی شما یک مالی را، یک ملکی را و یا چیزی که منفعتی داشته باشد را (که البته این یک تعریف شرعی دارد) وقف می کنید اولا: دیگر زمان بردار نیست، برای همیشه هست؛ این گونه نیست که تا زمانی که شما باشید این باید اتفاق بیفتد. دوما: مکان و هیچ چیز دیگری هم روی آن تاثیر نمی گذارد.

 نکته بعد، مسئله ظرفیت قانون ساز بودن وقف هست. در همایش های قبلی دوستان و اساتید اشاره ای به این موضوع داشتنه اند. این که انسان با وقف می تواند قانون سازی بکند؛ مثلا شما در مورد جمع آوری این حیوانات ولگرد دغدغه ای دارید. برای این چه کار کنیم که این اتفاق بیفتد؟ وقف یکی از کارهایی که شما می توانید با آن قانون بسازید چون می دانید عمل کردن به وقف یک واجب کفایی است بر همه مومنین واجب است که به این وقفی که اتفاق افتاده است عمل کنند. اگر این آقا انجام نداد بر بقیه واجب است. اگر هر کدام از این افرادی که این جا هستند انجام ندهند بر همه این وجوب تعلق می گیرد.

همین جا برایتان یک موقوفه جالب بگویم؛ یک موقوفه ای را می خواندم که برای سگ های حرم امام رضا (ع) در قدیم وقف شده بود؛ زمانی که کاروان ها با اسب و شتر به مشهد می آمدند همراه کاروان سگ داشتند. یک نفر با یک ظرافتی با یک فکر جالب آمده و یک موقوفه ای را برای اینکه سگ ها وارد حرم نشوند وقف کرده است. بخاطر مسائل بهداشتی و موارد دیگر، جاهایی را در ورودی مشهد مشخص می کردند که آغل سگ بود، غذایشان می آمد، کاروان ها، سگ هایشان را می گذاشتند و زمانی که می خواستند از مشهد بروند می آمدند و سگ هایشان را برمی داشتند و می رفتند.

ما با چه قانونی باید به این برسیم که برای چنین چیزی یک پولی قرار بدهید یک کسی را قرار بدهید که بیاید و این کار را بکند. واقعا وقف دست و پای انسان رو باز می گذارد. در مسئله وقف انسان می تواند به هر نیتی که شما فکر بکنید بپردازد و به آن بهره و ثمره ای که می خواهد نه تنها در عصر و زمان خودش بلکه تا مادامی که دنیا هست برسد. پس این خیلی مهم است که متاسفانه تا موضوع وقف را می گوییم همه این در ذهنمان می آید که دیگر دست و پای ما بسته می شود دیگر هیچ کاری نمی توانیم بکنیم. نه اینطور نیست.

وقتی انسان مالی یا ملکی را وقف می کند چند تا اتفاق می افتد:

1.  دست او برای اینکه این مال یا این ملک را بفروشد، بسته می شود؛ چرا؟ چون مالک آن را  خدا قرار میدهد.
2. دست انسان برای هر نیتی که خودش خواسته باشد باز می شود، در قبل گفتم از نیت برای سگ های کاروان گرفته، تا نیت برای کبوترهای حرم امام رضا، تا آن چیزی که ما در فرهنگ روایی خودمان، معصومین برای نیازهای ضروری جامعه وقف کرده اند. بعضی از این وقف هایی که الان اتفاق می افته شاید این گونه نباشد ولی موقوفات اهل بیت ناظر به نیازهای ضروری جامعه بوده است. مثلا اهل بیت آمده اند و یک چاه را در فلان منطقه عربستان وقف کرده اند به خاطر  اینکه مردم بتوانند بیایند و آن جا سکونت داشته باشند. در این جا، نیاز ضروری جامعه آب بوده است. یا نیاز ضروری جامعه بعضی از اقلام مورد نیازشان مثل گندم بوده است اهل بیت امده اند و مزرعه وقف کرده اند. این خیلی مهم است.

در عصر حاضر نیاز ضروری ما چیست؟ مطمئن هستم خیلی از این چیزهایی که به عنوان وقف تا الان مطرح شده است نیاز ضروری جامعه ما نیست. یعنی ما بیایم برای نیازمندان وقف کنیم، خوب است ولی افراد دیگری متصدی این امور شده اند و الان اجرا می شود. یا مثلا برای زائرین آقا امام رضا وقف کنیم. خوب است، ولی موقوفات خیلی زیادی در این مورد هست.

لازم است به سراغ چیزایی که در جامعه ضرورت دارد و روی زمین مانده است برویم و وقف بکنیم. این هم بسته به نیت هر شخصی، بسته به اینکه چه دغدغه ای دارد به سراغ ضرورت ها برود.

می خواهم برایتان از یکی از واقفین که سرگذشت او خیلی برایم جالب بود نام ببرم. ایشان معروف هستند به بزرگترین واقف آستان قدس رضوی. مرحوم بجستانی مقدم؛ ایشان متولد حدود سال هزار و دویست و نود و چهار است. سرگذشت او برای خودم خیلی جالب بود. به بحث های ما هم ربط دارد. اگر افرادی که در جمع ما هستند و شغلشان بانکداری هست این را بیشتر گوش بدهند. ایشان کارمند بانک ملی ایران بوده است. کارمند بانک بودن کلا مختص الان نیست قبل از این خیلی هم ارزش داشته و پول داشته و امتیازات خاص داشته است. ایشان نقل می کند و می گوید در محل کاری که داشتم پنجره ای داشت که یک چشم اندازی داشت از این پنجره ساختمانی را می دیدم که می سازند. یک سال، دو سال، سه سال رد می شود و این ساختمان ساخته می شود. جرقه ای در ذهنش می خورد که بانک را رها کند، چون بحث ربوی بودن بانک ها و شبهه ناک بودن بعضی از اموری که داخل بانک ها اتفاق می افتد را می داند در نتیجه، بانک و بانکداری را کلا رها می کند و در صنعت ساختمان و ساخت و ساز وارد می شود.

این آقا به جایی می رسد که از شغل خودش هجرت می کند و کارش به جایی می رسد که تقریبا در خیلی از شهرهای ایران موقوفه دارد. فقط در تهران هفتاد مدرسه وقف کرده است، آن  چیزی که شاهکار این شخص بوده است و برای آستان قدس رضوی وقف کرده است این است که بعد از سفر به بسیاری از کشورهای دنیا یک سازه سبک را برای نمای ساختمان اختراع می کند و اولین سازنده سبک سبک در ایران می شود. ایشان بعد از انقلاب در سال 60 ، کل این شرکت و این اختراع را به آستان قدس رضوی می سپارد و بزرگترین واقف آستان قدس شناخته می شود. می خواستم هم هجرت را بگویم و هم این که انسان بعضی اوقات اگر در کارهایی که انجام می دهد دقت کند ممکن است در ذهن او جرقه هایی زده شود و یا یک تغییراتی ایجاد بشود که یک دفعه می بیند مسیرش از یک کارمند بانک ملی به بزرگترین واقف آستان قدس رضوی می رسد.

• پس نتیجه می گیریم وقف های ما باید حکیمانه باشد و ناظر به نیازهای ضروری جامعه باشد.

یک سوال: آیا وقف در زمان اسلام اتفاق افتاده است یا قبل از اسلام هم بوده است؟ اگر کسی می داند جواب بده که این جلسه از یک طرفه بودن خارج بشود، مثال بزنید. بله احسنت، نظریات مختلفی وجود دارد ولی نظر اصلی و مهم این است که قبل از اسلام هم وقف بوده است. این با اسلام آغاز نشده است. زرتشتیان برای آتشکده های خودشان وقف می کردند یا مسیحی ها وقف داشتند. اسلام آمده و شرایط آن را مطرح کرده است. اولین واقف در اسلام شخص پیامبر هست . اولا ایشان اموال یک یهودی را که مسلمان می شود و در جنگ احد شهید می شود و از قبل این یهودی اختیار اموال خودش را به پیامبر داده بود وقف می کند و بعد از آن مسجدها را وقف می کنند.

مسجد یکی از موقوفات هست، اسم آن مسجد می شود ولی این در واقع وقف هست، وقف خانه خداست. که مسجدالنبی یکی از آن ها است. مساجدی که پیامبر ساخته اند همه جزو موقوفات حساب می شود.

یکی از مواردی که ما در تاریخ به آن رسیدیم این است که وقف ها به خاطر بحث عدالت اجتماعی اتفاق افتاده است. شاید زیاد شنیده باشید مثلا این حمام وقف شده است، این مدرسه وقف شده است؛ انگار این عدالت اجتماعی همیشه دغدغه خیلی از افراد بوده است. در یک عصر و برهه ای خانه ها حمام نداشته یا بعضی از خانه ها حمام داشته است. با این دغدغه ی عدالت اجتماعی مردم می آمدند و حمام را وقف می کردند که همه بتوانند استفاده کنند. یا در مدرسه هم همین گونه بوده است. اوایل این طور نبوده است که در همه جا مدرسه باشد. افراد می آمدند و مدرسه وقف می کردند که همه بتوانند سراغ علم آموزی بروند. این هم بحث وقف از دیدگاه عدالت اجتماعی؛ یعنی خوب است انسان سرمایه یا ملکی که دارد را با نگاه ایجاد عدالت اجتماعی وقف کند.

• قواعد وقف کردن:

نکته اول: وقف کردن قاعده ای دارد؛ وقتی می خواهیم یک وقفی را انجام بدهیم باید چند کار انجام بدهیم یکی این که مشخصات آن چیزی که می خواهیم وقف کنیم را بیان کنیم. این که منفعت دارد یا ندارد. اگر یک چیزی منفعت نداشته باشد وقف کردن آن شرعی نیست. مثلا انسان یک دیواری دارد، بگوید این را وقف می کنم، خوب از این دیوار چه استفاده ای می شود؟ ولی ممکن است یک درختی باشد که می شود از سایه اش، از میوه اش استفاده کرد. این را می شود وقف کرد.

نکته دوم: مورد بعد اینکه انسان باید برای وقف خودش یک متولی انتخاب بکند. متولی کیست؟ متولی کسی است که وقف و آن موقوفه در اختیارش قرار می گیرد، مال او نمی شود ملک او نمی شود ولی از منافع آن موقوفه در جایی که نیت آن واقف بوده است می تواند خرج کند، مثلا بنده یک ملکی، یک خانه ای را وقف تزکیه و تعلیم می کنم؛ من هم می توانم خودم را متولی این امر قرار بدهم و می روم کارهای آن را انجام می دهم و اجاره می دهم یا مجموعه ای که کار تزکیه و تعلیم انجام می دهند را پیدا می کنم و می گویم که از این موقوفه استفاده بکنند. این یک حالت است که واقف متولی هم هست؛ یک حالت دیگر که من این ملک را وقف کردم ولی توانایی این را ندارم که کارهای آن را انجام بدهم، یک نفر دیگر را متولی قرار می دهم. اینکه می گوییم ساختار وقف باید حکیمانه باشد این است که ما خودمان می توانیم متولی وقف را انتخاب کنیم. مثلا متولی این موقوفه پسرم باشد، بعد او پسرش، و همین طور تا نسل ها به همین صورت برود. یا مثلا متولی این موقوفه پسرم باشد، بعد که پسرم از دنیا رفت بعد او پسر دیگرم، بعد دخترم و … . می شود متولی و متولی ها را تا هرجا که انسان بخواهد بنویسدکه از دست این ها هم خارج نشود.

جالب این جاست که این موضوع را متاسفانه خیلی از افراد نمی دانند که اگر زمینی متولی داشته باشد اداره اوقاف فقط می تواند نظارت داشته باشد نمی تواند بیاید و به متولی بگوید تو حق نداری، تو هیچ کاره ای؛ مگر زمانی که آن متولی یا دیوانه شده باشد یا برایش مشکلی به وجود آمده باشد، یا در زمانی که متولی وقف را از بین ببرد، اداره اوقاف می تواند جلوی او را بگیرد. این یک خدمتی که اداره اوقاف انجام می دهد.

یک ماه پیش اداره اوقاف یکی از شهرستان ها بودیم همین مورد را داشت؛ می گفتند: مهم ترین شآن ما این است که به موقوفات نظارت کنیم. اصلا این طوری نیست که دلمان بخواهد برویم یک موقوفه را بگیریم و کاراهای آن را انجام بدهیم. ما یک چنین بخشی هم داریم که متولی را اداره اوقاف قرار می دهد مثلا کسی برای ملک خودش اداره اوقاف را متولی قرار می دهد، اداره اوقاف همه کارهای آن را انجام می دهد. ولی این مورد را هم داریم که متولی فرزندش، دامادش، همسرش و … می شود.

پرسیدند: چکار کنیم بعضی وقف ها از زمان و تاریخ مصرفشان گذشته است و دیگر شرایط انجام دادن آن نیست؟ این جا ما یک چیزی داریم به نام حاکم شرع؛ مثلا الان در یک منطقه یک مسجدی وقف شده که وسط این مسجد باید جاده ایجاد شود و نمی توانند کار دیگری بکنند حاکم شرع می تواند این را تغییر بدهد یعنی بگوید اشکال ندارد من اجازه می دهم در این مسجد برای احداث جاده، این مقدار تصرف بشود. در موقوفات هم همین است. حاکم شرع می تواند برای بعضی از موقوفاتی که تاریخ استفاده از آن رد می شود یا عنوان آن دیگر قابلیت اجرا ندارد با لحاظ برخی از ملاحظات و ضوابط تغییر کاربری بدهند. در جامعه ما حضرت آقا و بعد به واسطه ایشان ائمه جماعات با رعایت اصول و ضوابط آن، چنین اختیاراتی را دارند، این طوری نیست که حاکم شرع بگوید حالا این موقوفه را ببریم و به مسئولین دیگر بدهیم. یک قاعده ای یک چارچوبی دارد که این با حکم حاکم شرع در آن چیزی که باید استفاده بشود و بنا به ضرورتی که در جامعه هست استفاده می شود.

نکته ی آخر: ما در موضوع وقف به یک موضوع مهم رسیدیم؛ این که وقف اولاد خیلی ساختار حکیمانه ای داشته است که اهل بیت به آن پرداخته اند و جا دارد واقعا به آن بپردازیم. یعنی هر کسی برای خودش و فرزندان خودش وقف کند. نظر ما این است که وقف اولاد کمک می کند تا اصالت خانوادگی بالا برود. اصالت یک خانواده به چیست؟ اصالت یک خانواده به این است که افراد آن خانواده همه دور هم جمع بشوند همه با هم رفت و آمد داشته باشند همه با هم خوب باشند همه اهل کار خیر باشند اهل گناه و معصیت نباشند. اگر بخواهند بگویند یک خانواده اصیل است این است که مثلا پدربزرگشان خیّر بوده است، این خانواده اصیل می شود. یا مثلا پدربزرگشان اهل وقف بوده است.

وقف اولاد این گونه است که بچه های شما را در کنار هم جمع می کند. یک پدر و مادر دغدغه دارد و می گوید من دوست دارم فرزندانم همیشه باهم دور هم جمع باشند یا دست بده داشته باشند؛ در یک روایت خیلی جالب که یکی از دوستان آن را می خواند امام رضا به پسر خودشان حضرت جواد الائمه امر می کنند و می فرمایند: پسرم هر یک از اقوام که به سراغ تو آمدند آن هایی که با تو نسب پدری دارند به هر کدامشان هشتاد دینار بده و آن هایی که نسب مادری دارند به هر کدامشان چهل دینار بده. یعنی وقتی که آمدند و به تو مراجعه کردند به آن ها پول بده یعنی دست بده داشته باشید. در این مورد، مهم ترین کار و راهکار آن به نظر ما موضوع  وقف است، این وقف سبب می شود که انسان خیّر بشود. اصلا می خواهید فرزندت خیّر بشود غیر از این که صدقه می دهید یک چیزی را وقف کنید که او متولی آن بشود، او وظیفه داشته باشد برای او واجب باشد که بیاید و صدقه بدهد. بیاد و در بعضی از موارد خاص خرج بکند.

می خواهید فرزند شما عالم بشود موقوفه علم راه بیاندازید. شاید او عالم هم نشود شاید نرود ودرس حوزوی بخواند حداقل کار این است که باید با علما مواجهه داشته باشد، رفت و آمد داشته باشد این موقوفه را خرج بکند.

یکی از چیزهایی که به نظرم جا دارد همه ی ما در مورد وقف اولاد انجام بدهیم که هم خیلی ساده و هم حکیمانه باشد این است که اموال ما بعدا می خواهد به عنوان ارث به فرزندانمان برسد؛ چرا به عنوان ارث برسد؟ به عنوان وقف برسد تا اسم ما همیشه برای آن باشد تا چند نسل بعد هم بچه ها بدانند ما یک پدربزرگی داشتیم که یک خانه ای را وقف کرده است و هیچ کسی هم نمی تواند آن را بفروشد و بگوید می روم و یک ساختمان می سازم ، یا مثلا می روم و در بورس سرمایه گذاری می کنم. نه این طور نیست. این ملک برای این واقف هست و شما می توانید از آن استفاده کنید. هر کسی می تواند استفاده خودش را داشته باشد. انشاء الله در روزهای آینده هم خیلی مختصر به موقوفاتی که در مکتب اتفاق افتاده است اشاره می کنیم. شاید برایتان جالب باشد یکی از خانواده های مکتب وقفی را انجام داده اند؛ فکر می کنم پارسال یا دو سال پیش بود؛ کندوی زنبور عسل خودشان را وقف کرده اند پنج کندوی زنبور را وقف کرده اند که الان یازده کندو شده است و الان آماده است که اگر کسی بخواهد بیاید و از این کندوها خریداری کند و وقف کند که تعداد آن بیشتر بشود. در مورد عواید آن هم یک نیت خاص داشته اند.

ما در چندین شهر از جمله، در طبس، در سبزوار، در اصفهان ، در شیراز و … موقوفاتی داریم. این موضوع دارد در شهرهای مختلف اتفاق می افتد و همیشه برای ما مهم بوده است که حکیمانه اتفاق بیفتد که  ناظر به نیازهای ضروری جامعه باشد. یک کاری که روی زمین مانده است انجام شود، یک گره ای که افتاده است باز شود. بزرگواران ان شا الله به این اهتمام داشته باشند جلساتی که نسبت به موقوفه و وقف هست را با نگاه مشارکت شرکت کنند نه با نگاه دانستن؛ خیلی چیزا را انسان می داند ولی بحث مشارکت و رفتن به سراغ کار و انجام دادن آن برکات خاص خودش را دارد.

ان شا الله که عامل به دستورات اهل بیت و محقق یعنی کسی که تحقق می بخشد به این دستورات باشیم به برکت صلوات بر محمد و آل محمد.